رویکرد مسئله محوری مصوب هیئت وزیران در برنامه پنجم توسعه کشور
برای وزارتخانهها و سازمان‌های بزرگ کشور
برنامه پنجم توسعه برای وزارتخانهها و دستگاه‌های مهم کشور بر اساس اصل مسئله محوری (اصل اول از نظریه سیمرغ) نوشته شده و نهایی شد. من مطالعه برنامه پنجم توسعه رو به دانشجویان و پژوهشگران توصیه می کنم. چون با رویکرد مسئله محوری (البته نصفه و نیمه) بسیار از برنامه های دیگر توسعه از لحاظ اصولی باکیفیت تر هست (ببینید بقیه چی هستند!)
خلاصه اصل مسئله‌محوری:
این اصل دستور میده که تمرکز اصلیتو بگذار روی چیزی که هدف اصلیته... و در مقابل تمرکز و هزینه رو از تمام چیزهای خوبِ دیگه حتی با هر هزینه‌ای که داره بردار... این برای کل سازمان‌ها بخصوص سازمان‌های دولتی نسخه‌ی شفاست! هم دستاوردهاشونو زیاد میکنه و هم هزینه‌ها رو کاهش میده (کارایی و اثربخشی). این اصل معادل مرحله کاشت در نظریه سیمرغه. که میگه باید طبق مدل جامع، تمرکزتو رو بگذاری روی هدف نهاییت (در اونجا به عنوان پیامد ذکر کردیم). هرچقدر که مسئله‌ها ریشه‌ای‌تر و اصلی‌تر باشن و همچنین تعدادشون به عدد یک نزدیکتر باشه اثربخشی این اصل بیشتره! (ممکنه بخواهید که اصل مسئله محوری رو با تاثیری که در برنامه ریزی راهبردی داره با جزئیاتش بیشتر متوجه بشین. این اصلو در کنار دیگر اصول در جلسه 9 دوره مدیریت استراتژیک پیشرفته توضیح مفهومی دادم، و همچنین در جلسه 11 به صورت فنی‌تر بیان کردم... و در جلسه 12 و 13 بوسیله اون سند راهبردی نوشتیم. همینجا روی اسم جلسات کلیک کنید تا ببینید)
هم به عنوان مطالعه موردی و هم به عنوان الگوگیری این نظرات کارشناسی راهبردی دستگاه‌های مختلف کشور قابل توجه هستند. مثلا این که وزارت نفتی ها وقتی می خواهند مسئله محور فکر کنند چگونه فکر می کنند یا وزارت نیرو و وزارت ارشاد و ... .
در ضمن بر اساس رویکرد مسئله محوری اینها سعی کرده اند که برنامه عملیاتی ارائه کنند که بوسیله لینکی که جلوی هر وزارتخانه و دستگاه گذاشتم دسترسی به آن ممکن هست.
برگزیده متن سند و لینک به سند کامل:
متن سند مصوب هیئت وزیران به تفکیک وزارتخانهها و دستگاه‌ها در استفاده از مسئله محوری به صورت زیر است (متن برگزیده است و برای دیدن متن کامل جلوی هر نوشته لینک «مشاهده کامل» قرار داده شده است.
وزارت نفت:
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنجساله پنجم، بسته اجرایی وزارت نفت در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی با رویکرد مسئله محوری شامل شش بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد (لینک مشاهده کامل سند):
عناوین بسته های اجرایی فرعی وزارت نفت در برنامه پنجم توسعه
۱ـ افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز متناسب با رشد اقتصادی برنامه
۲ـ نگهداشت توان (ظرفیت) تولید فعلی نفت و گاز
۳ـ افزایش بهره وری تولید و صیانت از منابع هیدروکربوری
۴ـ افزایش ظرفیت تولید، انتقال و توزیع و ارتقای سطح کیفی فرآورده های نفتی
۵ ـ فرآورش، انتقال، توزیع و استفاده بهینه از گاز طبیعی
۶ ـ تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی:
به موجب ماده ۲۱۷ قانون برنامه پنجم توسعه و به منظور تدوین برنامه های عملیاتی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به قصد تغییر روش از برنامه ریزی جامع به برنامه ریزی مسأله محور ، ۶ بسته اجرایی تدوین گردید. بسته اجرایی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با رویکرد مسأله محوری شامل شش بسته اجرایی فرعی به شرح ذیل می باشد(لینک مشاهده کامل سند)
- توسعه کارآفرینی و اشتغال
- نظارت بر اجرای قانون کار و حفظ و صیانت از نیروی انسانی و تعمیق اصل سه جانبه گرایی
- توسعه بخش تعاون
- توسعه تعاملات بین المللی، منطقه ای و امور حقوقی در عرصه تعاون، کار و رفاه اجتماعی
- توسعه و ارتقاء خدمات بیمه ای و حمایت های اجتماعی
- اعتلای سطح فرهنگی و اجتماعی جامعه کار و تعاون
وزارت امور اقتصاد و دارایی:
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنجساله پنجم در حوزه امور اقتصادی، بسته اجرایی وزارت امور اقتصادی و دارایی با رویکرد مسأله محوری شامل چهار بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد: (لینک مشاهده کامل سند)
۱ـ اصلاح ساختار نظام مالیاتی کشور
۲ـ اصلاح ساختار و استقرار گمرک نوین
۳ـ ارتقاء نظام مالی و محاسباتی دولت
۴ـ بهبود زمینه های جذب منابع مالی خارجی
مسائل اساسی جایگزین هدف وزارت اقتصاد و دارایی:
۱ ـ ناکارآمدی ساختار نظام مالیاتی کشور با توجه به:
ـ پایین بودن نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی
ـ نرخ بالای فرار مالیاتی
ـ فقدان نظام یکپارچه مالیاتی
۲ـ نیاز به تجدید ساختار گمرکی و استقرار گمرک نوین:
ـ تعدد و پراکندگی گمرکات در سطح کشور
ـ طولانی بودن مراحل و زمان تشریفات گمرکی
ـ بالابودن آمار تخلفات و جرائم سازمان یافته در حوزه گمرکات کشور
۳ـ عدم کارایی نظام مالی و محاسباتی دولت برای استقرار بودجه ریزی عملیاتی:
ـ عدم توجه به عملکرد و نتایج برنامه ها در تخصیص بودجه به دستگاه های اجرایی،
ـ طولانی شدن دوره اجرای پروژه های عمرانی،
ـ ارتباط ضعیف بین برنامه های توسعه و بودجه های سنواتی،
۴ـ نیاز و الزام کشور در جذب منابع مالی خارجی:
ـ الزام به تقویت روی کرد تأمین مالی و سرمایه گذاری بخش های دولتی و غیردولتی از خارج از کشور
ـ ضرورت استفاده از تسهیلات مالی خارجی
ـ لزوم اعمال مشوق های مناسب برای جذب بیشتر سرمایه گذاری خارجی
ـ رفع تنگناهای اداری و زمانبری، هزینه بالا و تعداد زیاد فرایندهای کاری در دستگاه های اجرایی این موضوعات در بسته اجرایی فرعی ذی ربط مدنظر قرار گرفته است
وزارت کشور:
اهم تکالیف (به تعبیر ما مسئله‌های) برشمرده تعیین شده در سیاست های کلی برنامه پنجم در حوزه سیاست داخلی و حفظ نظم و امنیت به شرح ذیل قابل ذکر است:
کاهش آسیب های اجتماعی و ارتقای نشاط و سرمایه اجتماعی، ارتقای امنیت اجتماعی، نهادینه کردن مشارکت مطلوب شهروندان از طریق تشکل های سیاسی، صنفی و اقلیت های دینی، تقویت زمینه های همبستگی ملی و قومی و بهره گیری از اشتراکات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی برای حفظ آرامش و هم زیستی اقدام کشور، ایجاد امنیت پایدار در مناطق مرزی.
اهم تکالیف این وزارتخانه در سایر حوز ه ها به شرح زیر قابل احصاء است:
کاهش آسیب ها و ارتقاء سرمایه اجتماعی، تقویت اقتصاد و معیشت مرزنشینان، پیشگیری و مقابله با حوادث غیرمترقبه و بلایای طبیعی، کاهش آسیب ها و جرائم اجتماعی و جرائم سازمان یافته و تهدیدات امنیتی، تکمیل اصلاح پایگاه اطلاعات هویتی، توسعه حمل و نقل درون شهری با اولویت حمل و نقل عمومی.
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنج ساله پنجم در حوزه وزارت کشور، بسته اجرایی این وزارتخانه با رویکرد مسئله محوری شامل هفت بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد: (لینک مشاهده کامل سند)
۱ ـ توسعه مشارکت سیاسی و هم بستگی اسلامی و ملی
۲ ـ نوین سازی امور هویتی ایرانیان
۳ ـ حمل و نقل شهری
۴ ـ مدیریت بحران
۵ ـ حفظ نظم و امنیت
۶ ـ تقویت اقتصاد و معیشت مرزنشینان
۷ ـ تحول اجتماعی، زنان و خانواده
وزارت جهاد کشاورزی:
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنج ساله پنجم در حوزه کشاورزی، بسته اجرایی وزارت جهاد کشاورزی با رویکرد مسأله محوری شامل هفت بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد: (لینک مشاهده کامل سند)
۱- توسعه تعاون بخش کشاورزی و منابع طبیعی
۲- آمار و فناوری اطلاعات کشاورزی
۳- منابع طبیعی
۴- خدمات بهداشتی دامی و گیاهی
۵- تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
۶- تولید محصولات کشاورزی
۷- زیربنایی و عشایر
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی:
به منظور اجرايي كردن اهداف مندرج در سند چشمانداز، سياستها و قانون برنامه پنجساله پنجم در حوزه بهداشت، بسته اجرایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی با رويكرد مسئله محوری شامل ده بسته اجرايي فرعي به شرح زير مي باشد: (لینک مشاهده کامل سند)
١ .گسترش نظام پزشك خانواده
٢ .خريد راهبردي خدمات
٣ .ارائه خدمات سلامت به جامعه در جهت کاهش بار بيماريها و ...
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی:
(کیفیت استفاده از گامهای روش مسئله محوری در این وزارتخانه بهتر از بقیه بود)
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنجساله پنجم در حوزه فرهنگ و ارشاد، بسته اجرایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با رویکرد مسأله محوری، شامل چهارده بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد(لینک مشاهده کامل سند)
- بسته اجرایی فرعی۱: توسعه کتاب و کتابخوانی در کشور
- بسته اجرایی فرعی ۲: روزآمدسازی صنعت چاپ
- بسته اجرایی فرعی ۳: اعتلا و ارتقاء مطبوعات، فعالیت های تبلیغاتی و اطلاع رسانی
- بسته اجرایی فرعی۴:
منتخب مسائل اساسی بخش فرهنگ (در بسته اجرایی وزارت ارشاد سعی کرده بودند به جای هدف مسئله هایی را ذکر کنند که نمونه‌ای را در اینجا آورده‌ام)
حوزه کتاب
۱. نیاز به حمایت بیشتر از انتشار آثار ارزشمند در کشور
حوزه کتابخانه های عمومی
۱. ارتقاء شاخص های کتابخانه ای در ابعاد فضا و منابع اطلاعاتی
حوزه صنعت چاپ
۱. نبود استانداردهای ملی و آمار روز آمد در صنعت چاپ کشور
حوزه مطبوعات
۱. احصاء و ارتقاء سهم مطبوعات در بخش فرهنگ
حوزه سینما
۱. عدم جذب اقشار مختلف مهجور مانده از حلقه مخاطبان سینمای ایران
حوزه هنرهای تجسمی و مد و لباس
۱. عدم ساماندهی و نظارت بر گستره وسیع تولید آثار تجسمی و رفع کاستی های موجود در تولید، توزیع و عرضه و فروش آثار تجسمی
حوزه هنرهای نمایشی
۱. لزوم حمایت جدی تر دولت از هنرهای نمایشی
حوزه موسیقی
۱. تنوع ذائقه موسیقایی گروه های مختلف سنی، جنسی و شغلی
حوزه آموزش و تقویت بسترهای توسعه هنر
۱. فقدان الگوی راهبردی و نظام جامع آموزشی هنر، نظارت، ارزشیابی
حوزه رسانه های دیجیتال
۱. عدم سرمایه گذاری در فعالیت های فرهنگی دیجیتال به علت عدم اطمینان ناشی از نقض حق مؤلف از طریق تکثیر غیرمجاز
حوزه بازی های رایانه ای
۱. تبیین، تقویت و ترویج مبانی فرهنگی و هویت اسلامی ـ ایرانی از طریق صنعت بازی های رایانه ای با نگاه ویژه به کودکان و نوجوانان
حوزه حج و زیارت
۱. سهمیه بندی و محدودیت پذیرش زائر از سوی عربستان
حوزه فعالیت های قرآنی
۱. ارتقاء انس جامعه با قرآن کریم
حوزه اوقاف و امور خیریه
۱. تثبیت مالکیت موقوفات از طریق ثبت و سنددار کردن موقوفات کشور
حوزه خبرگزاری
۱. تنوع و فراوانی منابع خبری قابل دسترس در داخل و خارج از کشور
حوزه روابط فرهنگی بین المللی
۱. فقدان برنامه بلندمدت و راهبردی برای فعالیتهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور
حوزه مساجد
۱. فقدان آمار جدید و دقیق از تعداد مساجد و اماکن مذهبی
وزارت نیرو:
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنج ساله پنجم در حوزه آب، آبفا و برق، بسته اجرایی وزارت نیرو با رویکرد مسئله محوری شامل شش بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد: (لینک مشاهده کامل سند)
۱ـ مدیریت منابع آب کشور
۲ـ تأمین آب شرب شهر و روستا
۳ـ بهبود و توسعه سامانه های پساب و فاضلاب
۴ـ ارتقای بهره وری در تأسیسات آب و مدیریت مصرف
۵ ـ پایش کیفی آب شرب
۶ ـ بخش برق (با هدف افزایش راندمان، کاهش تلفات، انرژی های نو، تولید پراکنده با اولویت CHP ، تولید برق توسط سایر مؤسسات داخلی، رعایت الگوی مصرف و افزایش توان تولیدی برق)
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات:
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنجساله پنجم در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، بسته اجرایی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با رویکرد مسئله محوری با عنوان «توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات امن، ایمن و پایدار» در طول سال های برنامه پنجساله پنجم توسعه کشور به اجرا درمی آید. (لینک مشاهده کامل سند)
وزارت ورزش و جوانان:
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنجساله پنجم، بسته اجرایی وزارت ورزش و جوانان با رویکرد مسأله محوری شامل ۶ بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد (لینک مشاهده کامل سند)
۱ـ توسعه و تعمیم ورزش همگانی
۲ـ توسعه و ارتقاء ورزش قهرمانی و ساماندهی ورزش حرفه ای
۳ـ ساماندهی امور جوانان
۴ـ توسعه امور فرهنگی و تربیتی
۵ ـ توسعه زیرساخت ها، نگهداری و بازسازی اماکن ورزشی و جوانان
۶ ـ توسعه منابع و ساختار وزارت
وزارت امور خارجه:
به منظور اجرايي کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، راهبردها، سياستها و قانو
ن برنامه پنجساله پنجم در حوزه سياست خارجی بسته اجرايي وزارت امور خارجه با رويکرد مسئله محوری شامل پانزده بسته اجرايي فرعي به شرح زير ميباشد (لینک مشاهده کامل سند)
- توسعه و تعميق روابط همه جانبه با کشورهاي همسايه
- توسعه و تعميق روابط همه جانبه با کشورهاي مسلمان
- توسعه و تعميق روابط همه جانبه با کشورهاي دوست و همسو
- تنظيم روابط با کشورهاي غيرهمسو
وزارت دادگستری:
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنجساله پنجم در حوزه دادگستری، بسته اجرایی وزارت دادگستری با رویکرد مسئله محوری شامل پنج بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد: (لینک مشاهده کامل سند)
۱- استفاده بهینه از ظرفیتهای وزارت دادگستری
۲- هماهنگی امور بین قوه قضاییه با قوای دیگر
۳- وظایف وزارت دادگستری در حوزه امور بین الملل
۴- حمایتهای اجتماعی و قضایی
۵- پشتیبانی و توسعه منابع
وزارت آموزش و پرورش:
(که یکی از غیر اصولی‌ترین مدیریت‌های استراتژیک را معمولا دارد)
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنجساله پنجم در حوزه آموزش و پرورش، بسته اجرایی وزارت آموزش و پرورش با رویکرد مسئله محوری شامل پنج بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد: (لینک مشاهده کامل سند)
۱. ایجاد فرصت های عادلانه برای دسترسی به آموزش و پرورش،
۲. ارتقاء کیفیت آموزشی،
۳. توسعه امور پرورشی، تربیت بدنی و سلامت دانش آموزان،
۴. توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش،
۵. تأمین، تربیت، بهسازی و اعتلای منابع انسانی.
بنیاد شهید و امور ایثارگران:
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنجساله پنجم در حوزه بنیاد شهید و امور ایثارگران، بسته اجرایی بنیاد شهید و امور ایثارگران با رویکرد مسأله محوری، شامل چهار بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد (لینک مشاهده کامل سند)
عناوین بسته های اجرایی فرعی بنیاد شهید و امور ایثارگران :
۱: ترویج فرهنگ جهاد، ایثار و شهادت در جامعه
۲ : بهبود و ارتقاء سطح معیشت، رفاه و منزلت اجتماعی ایثارگران
۳ : تأمین سلامت و درمان ایثارگران
۴: شناخت و تأمین نیازهای فرهنگی، ورزشی و آموزشی جامعه هدف
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری:
به منظور اجرایی کردن اهداف مندرج در سند چشم انداز، سیاست ها و قانون برنامه پنجساله پنجم در حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ، بسته اجرایی سازمان با رویکرد مسئله محوری شامل سه بسته اجرایی فرعی به شرح زیر می باشد: (لینک مشاهده کامل سند)
۱ـ گردشگری
۲ـ میراث فرهنگی
۳ـ صنایع دستی